ISTORIA KONA-BA FOHO MATEBIAN 

Foho Matebian lokaliza iha Munisipiu Baucau no Vikeke,foho matebian ne'e aas Liu iha 2973m.Uluk avo sira nia tempu foho ne'e ema hanaran foho matebian,uluk okupasaun Indonesia tama iha Timor Ema barak Mak halai ba subar iha neeba, Ema ba subar iha neeba laiha hahan atu Han, hodi halo ema barak mak mate iha neeba. Uluk okupasaun tama iha Timor ema barak mak subar iha neeba no ema barak mate iha neeba tan funu no tan hahan laiha atu Han hodi ne’e ema tau STATUA Ida iha neeba no tinan tinan ema hotu ba vizita STATUA ne’e.Tiu Ida hela mesak iha foho matebian,Tiu ne’e halo toos iha neeba, Tiu ne’e laiha foos atu han, Tiu sente triste tamba foos laiha depois Tiu ne’e tun husi Foho matebian ba hola foos iha kelikai Tiu hola tiha foos Tiu ne’e fila fali ba foho matebian Tiu ne’e Lao rai ida naran MUMANA depois ema duni Tiu Tamba Tiu nia fuuk naruk ne’e mak ema duni Tiu ne’e,derepente Tiu halai Lakon Tiha de’it.Foho matebian fahe ba parte rua mak hanesan tuir mai ne'e:

 

—Foho matebian Feto

—Foho matebian Mane

Foho matebian Feto ne’e Tamba ládun aas liu ne’e mak avo sira dehan matebian Feto.

Foho matebian Mane ne’e Tamba aas liu ho foho matebian Feto ne’e mak sira dehan foho matebian Mane.

 

Entaun tuir mai ita ba hatene Istoria partisipasaun Lú-olo nia desde inisiu sa’e ba hamlaha iha setor ponta posta leste ne’ebe halibur han iha foho matebian Barak mak Mate.Fatin sira ne’e barak Liurai hela Istoria barak kultura eransa liman Fatin husi avo visavo Foho matebian foho kablaki foho laline,Mehara Mausiga,datina,Saru kraik,Aiseo.

Matebian Fatin neeba istoriku tebes iha Timor Lorosae nian Istoria de independência nian,hateke foho matebian hetan subdistritu kelikai no Baguia.